شب یلدا چه تاریخی است؟

تاریخ شب یلدا سال ۱۴۰۰

شب یلدا از غروب خورشید در آخرین روز پاییزی یعنی ۳۰ آذر ماه آغاز می شود و تا صبح روز ۱ دی ماه ادامه دارد.

تاریخ میلادی شب یلدا بین تاریخ های ۲۰، ۲۱ و ۲۲ دسامبر تغییر می کند.

شب یلدای سال ۱۴۰۰ مصادف با روز سه شنبه ۳۰ آذر ماه برابر با ۲۱ دسامبر سال ۲۰۲۰ می باشد.

فلسفه شب یلدا، شب چله از کجا وارد تقویم ما شد؟

شب یلدا را در حالی طولانی‌ترین شب سال می‌دانیم که با سایر شب‌های سال تنها یک دقیقه تفاوت دارد. شب چله که همزمان با آغاز زمستان است را با برپایی دورهمی‌های خانوادگی جشن میگیریم. دورهمی‌هایی که با پهن کردن سفره شب چله رنگین‌تر و جذاب‌تر می‌شود. شب چله آداب و رسوم متفاوتی دارد و از زمان داریوش اول این شب به عنوان یک مناسبت رسمی وارد تقویم ایرانی ها شده است.

ماجرای نیمروز؛ یلدا از کجا و چگونه به ما رسید!

تمام ماجرا از یک انحراف آغاز می‌شود. انحراف ۲۳٫۵ درجه‌ای در محور زمین، در اولین روز زمستان که خورشید در نیم‌کره شمالی در کمترین ارتفاع از افق قرار می‌گیرد تا ما شاهد کوتاه‌ترین روز و طولانی‌ترین شب سال باشیم. دقیقا شبی که ما آن را به نام شب یلدا می‌شناسیم و جشن می‌گیریم. شبی به قدمت هفت هزار سال که حتی مرزهای جغرافیایی هم نمی‌توانند ما را از شور برگزاری جشن شب یلدا دور کنند. حتما شما هم لذت جمع شدن‌های فامیل دوره هم و نشستن کنار سفره شب یلدا، تزیین انار و خوراکی های شب یلدا همراه با اعضای خانواده و گوش دادن به شعر و قصه‌های پدربزرگ‌ و مادربزرگ‌، آن هم زیر کرسی را تجربه کرده‌اید.

شب یلدا در گذر تاریخ

اگر شما هم به جستجو و خواندن تاریخچه‌ هر رویدادی که از گذشته‌ به ما رسیده ‌است، علاقمند هستید باید بگوییم که یلدا در کلام به معنی میلاد عربی است. ریشه‌ی خود کلمه‌ یلدا از زبانی به نام سریانی آمده ‌است که چون مسیحیان در گذشته میلاد حضرت مسیح را با این شب تطبیق می‌دادند، این شب را به همین دلیل یلدا می‌گویند. بررسی گذشته‌ی یلدا اما به بررسی‌های باستان‌شناسان از ظروف سفالی باقی مانده از دوره پیش از تاریخ باز می‌گردد. باستان شناسان قدمت شب یلدا را بر اساس کشفیات خود به حدود هفت هزار سال پیش نسبت داده‌اند اما آنچه به روشنی در تقویم رسمی ایرانیان به عنوان شب یلدا وارد شده است و ایرانیان براساس آن شب یلدا را جشن می‌گیرند، به دوره‌ سلطنت داریوش یکم باز می‌گردد که شب چله وارد تقویم رسمی ایرانیان باستان شد.

شب یلدا را چگونه جشن بگیریم؟!

طبق سنت‌های کهن و نانوشته، ایرانیان همیشه در شب چله تا طلوع خورشید بیدار می‌ماندند و خود‌شان را با انواع برنامه‌های مفرح و خوراکی‌ها سرگرم می‌کردند تا این شب طولانی و دراز را کنار هم و باهم سپری کنند تا غم غیبت خورشید و تاریکی شب و سرمای زمستان روحشان را تضعیف نکند.

افسانه‌ها همیشه شنیدنی‌ترین نوع داستان‌ها بوده‌اند. داستان‌هایی که هیچگاه صحت‌شان اثبات نشده‌ است اما هربار شنیدن‌شان می‌تواند ما را شگفت زده کند و لذت ببریم. نقل است که پس از طلوع خورشید و پایان پاییز و آغاز زمستان، شاهان ایرانی تاج و تخت را رها می‌کردند و با لباسی سپید بر فرشی سپید در دل صحرا می‌نشستند و نگهبانان و خدمتگزاران کاخ‌شاهی در شهر آزاد بودند و مانند سایرین زندگی می‌کردند و برای یک روز همه در شهر به طور یکسان زندگی می‌کردند.

شعرخوانی و فال حافظ از آداب شب یلدا

یکی از جذابیت‌هایی که همیشه شب یلدا را زیباتر می‌کند شعر‌خوانی و داستان‌خوانی بزرگترهاست. قصه‌هایی شبیه به ابرقهرمانان مارول، قصه‌های غیر‌واقعی و کوتاه‌ شده‌ای که شنیدنش شیرینی یلدا را چندبرابر می‌کند. شاید معروف‌ترین داستانی را که حتی اگر خود داستان را هم نشنیده باشیم نام‌اش را شنیده‌ایم، حسین کرد شبستری است. خواندن شاهنامه و فال حافظ هم در این شب مرسوم است.

خوراکی های شب یلدا؛ شب چله چی بخوریم!؟

اگر بخواهیم از میوه‌های شب یلدا نام ببریم باید به ترکیب از پیش مشخص شده هندوانه و انار اشاره کنیم. در جواب این سوال باید به شکلی کاملا عمومی پاسخ داد که هندوانه و انار. اما سفره شب چله که از مهم ترین اتفاقات این شب است نمی توان به سادگی گذر کرد. بر کسی پوشیده نیست که اصلی‌ترین میوه شب یلدا انار است اما گاهی از هندوانه هم به عنوان میوه‌ی اصلی این شب نام برده می‌شود. اما هندوانه از میوه‌های تابستانی است، برایتان عجیب نیست که چرا شب اول زمستان باید هندوانه خورد؟
در باور مردم اینطور رایج است که سرخی هندوانه نشان از گرما دارد و با خوردن هندوانه در شب یلدا و شروع زمستان باعث می شود تا وجودمان گرم بماند. اما این هم از باورهای قدیمی شب چله ایرانیان است که نمی توان خاستگاه آن را مشخص کرد. اما ما همیشه هندوانه را در شب یلدا به روش استفاده کرده ایم. اینجا برایتن از روش های متفاوت استفاده از هندوانه در شب یلدا می گوییم.

هندوانه، مهمان شب چله

آب هندوانه مخلوط

کافیست هندوانه را به قطعات کوچک در بیاورید و آن‌ها با مخلوط کن به صورت یکدست میکس کنید. مخلوط حاصل را با قطعات یخ، البته اگر دوست دارید خنک نوش جان کنید و مقداری عسل یا شکر بنوشید. شب یلدا را کمی خلاق تر برگزار کنیم.

آب هندوانه لیمو گرم

هندوانه را به قطعات کوچک برش دهید. این قطعات را به همراه نعناع، آب لیمو تا زمانی که مخلوط نرمی به دست بیاید با مخلوط کن، مخلوط کنید. مخلوط حاصل را از صافی رد کنید تا یک دست شود. حالا زمان آن است تا روی گاز کمی حرارت دهید. در حین اینکار کمی از مزه مخلوط امتحان کنید زمانی که به مزه دلخواه رسید می توانید آن را داخل ظرفی درون یخچال بگذارید تا به دما مطبوع شما برسد. شب چله را با این ترکیب سپری کنید.

انار و آب هندوانه

هندوانه را به قطعات کوچک برش دهید. سپس با دانه‌های انار و تمشک مخلوط کنید. زمانی که مخلوط نرمی به دست آمد. مخلوط حاصل را در ظرف دلخواهتان بریزید و با یخ نوش جان کنید.

انار، میوه بهشتی در یلدا

از قدیم مرسوم است که انار را از میوه های شب یلدا می دانستند و جایگاه ویژه ای در سفره شب چله دارد. اما فلسفه خوردن این میوه در شب یلدا چیست ؟
یک باور قدیمی اینگونه تعریف می‌کند که مردم در شب چله با خوردن انار از میوه های تابستانی خداحافظی می کنند و به استقبال سرما و زمستان و میوه های زمستانی می روند یا در باوری دیگر می گویند که مردم در شب یلدا با خوردن انار باعث دفع سردی از بدنشان می شود و با وجودی گرم به استقبال زمستان می روند. اما این باورها هر چه که باشند مهم این است که انار زیبایی سفره شب یلدا را چند برابر می کند.

آجیل شب یلدا

آجیل هم بعد از عید نوروز جای خود را در مراسم شب یلدا به نیکی باز کرده‌است و از سرگرمی‌های مفرح این شب شکستن تخمه‌ی هندوانه است. می‌توانید پسته و بادام و انجیر‌خشک هم به لیست خوراکی‌های جشن یلدا اضافه کنید. اما می توانیم ادعا کنیم که رسم آجیل و تنقلات شب چله از اصفهان در تاریخ جشن شب یلدا پر رنگ تر شد. وقتی مادربزرگ تنقلات و آجیل شب یلدا را با با کمی تاخیر می آورد، کوچکترها کنار هم جمع میشدند و شعری را به زبان محلی برای مادربزرگ می‌خواندند.

آداب و رسوم شب یلدا در ایران

شب یلدا در طهران قدیم

تهران قدیم هم آداب و رسوم خاص خود را برای شب چله داشت. سال‌ها پیش در شمیران که از روستاهای توابع تهران امروزی به حساب می‌آمد، رسم بود از سیب سرخ شمیران برای سفره شب یلدا استفاه می‌کردند یا برف دست نخورده را در کاسه‌ای جمع می‌کردند و با شیرداغ بر سفره شب یلدا می آوردند.

شب چله با خراسان

در خراسان قدیم رسم بود تا شب چله را شب چراغانی هم می گفتند. رسم اینگونه بود که اهالی هر محله‌ای شب چله چراغی را روشن می کردند در هر کوی و برزن دور هم جمع می شدند و چون تعداد اهالی هر محل زیاد میشد و تعداد چراغ‌ها هم به چشم می‌آمد، به همین خاطر شب چله را شب چراغانی هم می‌گفتند.

شب چله در کردستان

در کردستان زیبا اما شب چله را به نام “شه و زمسان” یا ” شه و چله” هم میشناسند. از آداب شب چله در سنندج درست کردن یک خوراکی خاص و متفاوت است. سنندجی‌ها برای جشن شب یلدا(چله ) خربزه را در سرکه قرار می‌دهند و نتیجه یک خربزه ترش برای مهمانی یلدا در کردستان است.

سنت زیبای شب چله در مازندران

خانه تکانی از آداب و رسوم مازندرانی ها برای شب چله است. پاک کردن برنج و دانه کردن انار را هم به رسم خانه تکانی اضافه کنید. مازنی‌ها یلدا را رسمی‌تر برگزار می کنند.

شب چله و حضرت حافظ، شیراز

شب یلدا برای شیرازی‌ها یک ویژگی خاص دارد، تفال به حضرت حافظ که از هر شب دیگری در سال برای شیرازی‌ها مناسبتی‌تر است. مردم شیراز معتقد بودند که شب چله باعث تغییر در مزاج افراد می‌شود. آنها که سرد مزاج‌اند باید خوراکی‌های گرم و آنها که مزاج گرم دارند باید خوراکی‌های سرد بخورند. کلم پلو هم از بایدهای یک شیرازی برای شب یلداست.

شب یلدا، دلم میخواد به اصفهان برگردم!

شاید بتوان گفت که رسم آجیل و تنقلات شب چله از اصفهان در تاریخ جشن شب یلدا پر رنگ شد. زمانی که مادربزرگ آجیل و تنقلات شب چله را با تاخیر می‌آورد، کوچکترهای جمع می‌شدند و یک شعر محلی را با هم می‌خواندند؛

تزیین سفره شب یلدا

سفره شب یلدا از جذاب‌ترین بخش‌های این شب است. اما چون یلدا یک مناسبت تاریخی است پس می‌توانید آن را کمی سنتی برگزار کنید. پهن کردن سفره روی زمین و استفاده از پارچه‌هایی مانند ترمه و ساتن می‌تواند سفره یلدا شما را زیباتر نشان دهد. اگر بتوانید برای این شب بساط کرسی را فراهم کنید که دست به کار بزرگی زده‌اید، با این کار مهمان‌هایتان را حسابی شگفت‌زده می کنید. استفاده از ظروف قدیمی و سماور هم می‌تواند شب چله شما را خاطره انگیزتر کند. روشن کردن عود هم در کنار سایر تزئینات سفره تان به شما کمک بیشتری برای زیبا برگزار کردن شب چله می کند.

آداب و مراسم شب یلدای عروس

شب چله برای خانواده‌های که جوانانشان تازه با هم وصلت کرده‌اند شب خاص و ویژه‌ای است. رسم است که خانواده داماد با تهیه هدایای به منزل تازه عروس خود می‌روند. این رسم که از آداب و رسوم شب یلداست در شهرهای مختلف شکل‌های متنوعی دارد. اما خرید هدیه و تزئین هدایا از رسم‌های است که در همه جای ایران شکل یکسانی داشته است. در گذشته خانواده داماد برای نو عروس خود پارچه‌ای به رنگ شاد تهیه می کردند که به آن خلعتی می گفتند. معمولا در کنار پارچه هم آجیل و نقل می گذاشتند و با پارچه‌های توری به رنگ‌های شاد هدایای خود را تزئین می کردند. بعضی خانواده‌ها هم در کنار هدایای خود مبلغی پول هم بعنوان برکت هدیه می‌دهند. میوه آرایی هم می‌تواند به جذابیت شب یلدا عروس اضافه کند.

از دعوت کردن کرونا به جشن یلدا پرهیز کنید!

کرونا؛ مهمان ناخوانده‌ای که فعلا هم قصد رفتن ندارد ولی از قدرت روزهای ابتدایی‌اش کاسته شده‌، اخیرا اما با سویه جدیدش کنار ماست. پس برای با هم ماندن باید امسال هم جشن یلدا را کنار هم نباشیم، جشن ها و دورهمی‌هایمان را محدودتر کنیم و خرید‌هایمان را به شکل غیر حضوری و آنلاین انجام دهیم.

ابوریحان از شب یلدا به عنوان عید بزرگ یاد کرده‌است، علم نجوم این شب را همزمان با نقلاب زمستانی می‌داند، مسیحیان باستان میلاد مسیح را با این شب تطبیق می‌دادند، در آیین مهر یا میترائیسم که قبل از دین زرتشت رواج داشته‌است شب یلدا را شب تولد میترا نامیده‌اند، در روزگار باستان هم مردم شب چله را شب پیروزی روشنایی و نور بر تاریکی و ظلمت می‌دانستند. همه این‌ دلایل می‌گوید که هیچ تاریکی و ظلمتی پایدار نیست حتی اگر طولانی‌ترین شب سال باشد.